Αποτεφρωση
Η καύση νεκρού σώματος αποτελεί πλέον στην Ελλάδα μία επιλογή καθ’ όλα οργανωμένη και θεσμοθετημένη.
Η αποτέφρωση, ως τελετή και ως διαδικασία, επιλέγεται είτε με εν ζωή δήλωση από τον εκλιπόντα είτε από τους οικείους μετά τον θάνατό του.
Οι λόγοι μπορεί να είναι ιδεολογικοί, πεποιθήσεις περί πνευματικότητας, η επίσπευση του συναισθηματικού αποχωρισμού από το φυσικό σώμα του θανόντος, η αποφυγή κόστους κατασκευής και συντήρησης τάφου, κ.ά.
Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για μια πρακτική με μακρόχρονη παρουσία στο εθιμοτυπικό διαφόρων λαών και πολιτισμών, σε μεγάλο γεωγραφικό εύρος, και μια από τις συνηθέστερες παγκοσμίως σήμερα.
Η διαδικασία της αποτέφρωσης εντός συνόρων στον ελληνικό χώρο διεξάγεται από το 2019 στο πρώτο Κέντρο Αποτέφρωσης Νεκρών (ΚΑΝ) στη Ριτσώνα Ευβοίας και καθορίζεται από τη σχετική με τη λειτουργία του νομοθεσία.
Με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται πλέον η πολύπλοκη και δαπανηρή διαδικασία του εκπατρισμού του νεκρού σώματος σε γειτονικές χώρες για καύση, όπως ίσχυε μέχρι πρόσφατα.
Για να προχωρήσουν οι οικείοι του εκλιπόντος στην ανάθεση της διαδικασίας αποτέφρωσης, οφείλουν να απευθυνθούν αρχικά σε γραφείο τελετών, το οποίο και θα αναλάβει την επικοινωνία με το αποτεφρωτήριο.
Αιτήματα των συγγενών για απευθείας ανάθεση προς το Κέντρο Αποτέφρωσης δεν εξυπηρετούνται.
Το γραφείο τελετών που θα επιλεγεί αναλαμβάνει την επικοινωνία με το ΚΑΝ για να οριστεί η ημερομηνία και ώρα της καύσης, καθώς και τα σχετικά με την τελετή σύμφωνα με τις υποδείξεις των συγγενών.
Διευκρινίζεται ότι μπορεί να πραγματοποιηθεί αφενός αποτέφρωση σορού λίγες μέρες μετά τον θάνατο (αντί του ενταφιασμού) και αφετέρου αποτέφρωση οστών εντός 3 ετών (αντί της οστεοφύλαξης μετά την εκταφή).
Σύμφωνα με τα προβλεπόμενα για την αποτέφρωση σορού, η διαδικασία χωρίζεται σε δύο κύρια στάδια: της καύσης και της επεξεργασίας των στερεών υπολειμμάτων της αποτέφρωσης.
Αρχικά, η σορός τοποθετείται σε φέρετρο αποκλειστικά από ξύλο (χωρίς βαφή, βερνίκι, επένδυση ή μεταλλικά μέρη) και στη συνέχεια μέσα στον αποτεφρωτήρα, όπου πραγματοποιείται η καύση σε υψηλή θερμοκρασία.
Ακολουθεί το επόμενο στάδιο, η τοποθέτηση των υπολειμμάτων των οστών του σκελετού εντός ηλεκτρικού κονιορτοποιητή στον οποίο θρυμματίζονται και μετατρέπονται σε σκόνη. Η τέφρα και το προϊόν της σύνθλιψης από τον κονιορτοποιητή τοποθετούνται στην τεφροδόχο, ένα ειδικό δοχείο φύλαξης που έχει επιλεγεί από τους συγγενείς.
Η διαδικασία διαρκεί συνολικά περίπου 75’-90’, ωστόσο η τεφροδόχος παραδίδεται στην οικογένεια μέσα στις επόμενες 2 ώρες, όταν η θερμοκρασία του δοχείου θα βρίσκεται σε φυσιολογικά επίπεδα.
Όσον αφορά τη διαχείριση της τέφρας, το μοναδικό -επί του παρόντος³- ΚΑΝ της Ριτσώνας προσφέρει τη δυνατότητα:
- Φύλαξής της σε τεφροδόχο εντός των ειδικά διαμορφωμένων εγκαταστάσεων του υπαίθριου τεφροφυλακίου.
- Ταφής της στον ανθόκηπο.
- Διασποράς της στον κήπο ενθύμησης του ΚΑΝ.
- Μεταφοράς της εκτός των εγκαταστάσεων του αποτεφρωτηρίου για διασπορά στη θάλασσα ή από αέρος, ή για ταφή στη φύση σε κατάλληλο σημείο (μετά από υπόδειξη της οικογένειας ή επιθυμίας του εκλιπόντος).
Αυτές και άλλες παρόμοιες πρακτικές διαχείρισης, όπως η δημιουργία αντικειμένου ενθύμησης (π.χ. κοσμήματος λαιμού, σταυρού, αναθηματικού μνημείου κ.ά.) με τοποθέτηση της τέφρας στο εσωτερικό του, παρατηρούνται στο εξωτερικό και εφαρμόζονται σταδιακά πλέον και στην Ελλάδα.
Με μικρές διαφοροποιήσεις, άλλωστε, γίνεται και η διαδικασία καύσης οστών και διαχείρισης τέφρας κατόπιν εκταφής.
Κάθε φυσικό πρόσωπο διατηρεί το δικαίωμα δήλωσης της επιλογής του να αποτεφρωθεί μετά θάνατον και μπορεί να υποβάλει στο ΚΑΝ τα σχετικά δικαιολογητικά, ορίζοντας το πρόσωπο που αναλαμβάνει την εκπλήρωση της επιθυμίας του.
Σε αυτή την περίπτωση, και όταν η δήλωση γίνει με συμβολαιογραφική πράξη, η αποτέφρωση εκτελείται υποχρεωτικά, ανεξάρτητα από το αν οι οικείοι του εκλιπόντος προβάλλουν αντιρρήσεις μετά τον θάνατό του.
Αν η απόφαση για την καύση του νεκρού ληφθεί από τους οικείους του -μετά τον θάνατό του- στα απαραίτητα έγγραφα για την υλοποίησή της, προστίθεται το αντίγραφο του «Ιατροδικαστικού Πιστοποιητικού προς διενέργεια αποτέφρωσης» που κατατίθεται στο Ληξιαρχείο για την έκδοση της ληξιαρχικής πράξης προς αποτέφρωση.
Ωστόσο και αυτό είναι κάτι που αναλαμβάνει να διευθετήσει το γραφείο τελετών.
Μέχρι σήμερα, η αποτέφρωση δεν αναγνωρίζεται από την Ιερά Σύνοδο ως διαδικασία που μπορεί να συνοδεύεται από εξόδιο ακολουθία κατά την ορθόδοξη πρακτική.
Ωστόσο, στην πράξη έχει παρατηρηθεί διαφοροποίηση από την άποψη αυτή από μερίδα ιερωμένων, οι οποίοι δέχονται να ιερουργήσουν σύμφωνα με το ισχύον τυπικό (βλ. σημείωση⁴). Η επικρατέστερη επιλογή είναι η τέλεση θρησκευτικής τελετής (τρισάγιο) ή πολιτική τελετή, που διοργανώνονται από το γραφείο τελετών και τους οικείους στην Αίθουσα Αποχαιρετισμού του ΚΑΝ.
Στις υπηρεσίες που μπορούν να προσφερθούν συμπεριλαμβάνεται η παράθεση πλήρους γεύματος ή καφέ, βιντεοπροβολή αφιερώματος ή φωτογραφικού υλικού κ.ά. Η ανάθεση της τελετής μπορεί να γίνει και σε χώρο εκτός του ΚΑΝ.
Το κόστος της διαδικασίας αποτέφρωσης αποτελείται από το κυρίως κόστος της καύσης και προσαυξάνεται -ανάλογα με τις επιπλέον επιλογές που θα κάνει η οικογένεια- με την αμοιβή του γραφείου τελετών, τον στολισμό της τελετής, την παράθεση γεύματος ή καφέ, την αγορά τεφροδόχου, ή την αγορά λοιπών υπηρεσιών του ΚΑΝ, όπως η διασπορά τέφρας.
Τα έξοδα της αποτέφρωσης καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία με τρόπο παρόμοιο με αυτόν που προβλέπεται και για τους ενταφιασμούς.
Χρήσιμα:
¹ Επίσημη Ιστοσελίδα Κέντρου Αποτέφρωσης Νεκρών Ριτσώνας
² Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία Ελληνική Κοινωνία Αποτέφρωσης
³ Με τις υπ΄ αριθμ. 707/2020 και 708/2020 αποφάσεις του ΣτΕ ενεκρίθη η δημιουργία νέου Κέντρου Αποτέφρωσης Νεκρών στην περιοχή Ελαιώνας του δήμου Αθηναίων με δυνατότητα να προχωρήσει η κατασκευή των εν λόγω εγκαταστάσεων άμεσα.
⁴ Σύμφωνα με διαπιστώσεις του Αντώνη Αλακιώτη, Προέδρου της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. συνέντευξή του στις 19-11-2020, Εθνικός Κήρυκας, σ. 19-20.