Από τα άλογα στις Cadillac - H εξέλιξη της νεκροφόρας
Ποια είναι η εξελικτική πορεία της νεκροφόρας μέσα στο πέρασμα των χρόνων; Πώς οι αρχαίοι Έλληνες μετέφεραν τους νεκρούς τους; Γιατί κυριάρχησαν οι νεκροφόρες-άμαξες και για ποιο λόγο τα γραφεία τελετών ήταν διστακτικά τα πρώτα χρόνια με την έλευση των πετρελαιοκίνητων οχημάτων;
Πρόκειται για ένα, συνήθως, μαύρο πολυτελές όχημα, το οποίο μοιάζει με λιμουζίνα. Η μόνη διαφορά, όμως, είναι πως στο πίσω μέρος του αντί για καθίσματα έχει θέση για φέρετρο. Αναφερόμαστε φυσικά στη γνωστή σε όλους μας νεκροφόρα, ένα από τα πιο χαρακτηριστικά αυτοκίνητα που κυκλοφορούν στο δρόμο. Ποια είναι, όμως, η ιστορία της και πώς φτάσαμε ως αυτή στο πέρασμα των χρόνων;
Η ανάγκη του ανθρώπου να βρει έναν τρόπο να μεταφέρει τον νεκρό με τιμές προς το σημείο ταφής ή καύσης απαντάται ιστορικά ήδη από την αρχαιότητα. Χαρακτηριστικό είναι πως στην αρχαία Ελλάδα έχουν βρεθεί αναπαραστάσεις σε πήλινα αγγεία στα οποία απεικονίζονται σκηνές περιφοράς από το σημείο της πρόθεσης -την οικία όπου βρισκόταν η σορός- ως το νεκροταφείο.
Σύμφωνα μάλιστα με τα αρχαία κείμενα, η μεταφορά αυτή γινόταν παρουσία των στενών συγγενών του νεκρού τις βραδινές ώρες, ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που η πομπή σταματούσε στο δρόμο προκειμένου οι συντοπίτες να απευθύνουν και εκείνοι το «ύστατο χαίρε».
Στην Αρχαία Ελλάδα η διαδικασία αυτή συνηθιζόταν να γίνεται πάνω σε φέρετρο, το οποίο μετέφεραν οι οικείοι. Υπήρχαν ωστόσο περιπτώσεις -όπως για παράδειγμα στην Αρχαία Αίγυπτο- όπου η μεταφορά γινόταν πάνω σε νεκροκρέβατο που, εάν επρόκειτο για κάποιο σημαίνον πρόσωπο της πόλης, μεταφερόταν από βοοειδή.
Η μέθοδος, ωστόσο, της μεταφοράς του φερέτρου στους ώμους ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής έως το 1700 μ.Χ. Για τη διευκόλυνσή τους, μάλιστα, στη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική είχαν δημιουργηθεί μερικές μεταλλικές πλατφόρμες, οι οποίες ήταν ιδιαίτερα φιλοτεχνημένες αλλά παράλληλα και αρκετά βαριές. Σε μία από αυτές που έχουν διασωθεί ως σήμερα και εκτίθεται στην πόλη Tonder της Δανίας, φαίνεται η ιδιαίτερη διακόσμησή της, μιας και στα άκρα της έχουν σμιλευτεί 4 μωρά τα οποία μοιάζουν να σηκώνουν το φέρετρο.
Η συγκεκριμένη μεταφορά, όμως, δεν ήταν ιδιαίτερα βολική. Γι’ αυτό και από τα μέσα του 18ου αιώνα τον ρόλο αυτό άρχισαν να παίρνουν οι άμαξες, τις οποίες μετέφεραν άλογα. Η μέθοδος αυτή υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλής καθώς επικράτησε για περισσότερα από 300 χρόνια, ενώ υπάρχουν ακόμη γραφεία τελετών στο εξωτερικό που διαθέτουν μερικές για κηδείες -κυρίως πλουσίων.
Τα άλογα, ωστόσο, φάνηκαν πολύ δυνατά ζώα. Γι’ αυτό και στο πέρασμα των χρόνων, οι άμαξες που μετέφεραν τους νεκρούς ήταν φτιαγμένες αρχικά από ξύλο και στη συνέχεια από μέταλλο, ενώ παράλληλα άρχιζαν να γίνονται όλο και πιο μεγάλες και περίτεχνες.
Οι τεχνίτες συνήθιζαν να τις σμιλεύουν με τα ίδια τους τα χέρια, δημιουργώντας έτσι μερικά εντυπωσιακά κομψοτεχνήματα, πολλά εκ των οποίων εκτίθενται σε μουσεία που έχουν δημιουργηθεί αποκλειστικά για αυτά, στη Βιέννη (Imperial Carriage Museum) και τη Βαρκελώνη (Museu de Carrosses Fúnebres).
Η ακμή της άμαξας εντοπίζεται στη βικτωριανή εποχή, όταν πια η χρήση της έπαψε να είναι προνόμιο μόνο των πλουσίων αλλά και μιας νέας μεσοαστικής τάξης, η οποία άρχισε να συγκεντρώνει όλο και μεγαλύτερο πλούτο στη Μεγάλη Βρετανία.
Την περίοδο εκείνη, επίσης, εμφανίστηκε ένα νέο είδος νεκροφόρας. Ήταν ουσιαστικά ένα βαγόνι όπου τοποθετούνταν το φέρετρο συνοδεία της οικογένειας του θανόντος και η μεταφορά του γινόταν μέσω των σιδηροδρομικών γραμμών. Η εκδοχή αυτή, όμως, δεν κράτησε για πολλά χρόνια, μιας και το σιδηροδρομικό δίκτυο στην Ευρώπη εκείνη την περίοδο δεν ήταν τόσο ανεπτυγμένο ακόμη.
Τη λύση στο πρόβλημα έδωσαν οι αυτοκινούμενες άμαξες -η πρώτη δημιουργήθηκε στο Σικάγο το 1909- οι οποίες όμως έπρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια για να εδραιωθούν, καθώς οι καινούριες μηχανές ήταν από τη μία πολύ αργές και από την άλλη ιδιαίτερα κοστοβόρες για τα γραφεία τελετών της εποχής.
Η ανάπτυξη των βενζινοκίνητων νεκροφόρων άρχισε μαζί μ’ αυτή των μεγάλων αυτοκινητοβιομηχανιών στον κόσμο, καθώς εταιρείες όπως η Cadillac, η Ford και η Lincoln στις ΗΠΑ και η Mercedes, η Opel και η Volvo στην Ευρώπη μπήκαν στον κλάδο και δημιούργησαν αυτοκίνητα αποκλειστικά γι’ αυτό το σκοπό.
Στις ΗΠΑ, μάλιστα, αρκετά από τα οχήματα αυτά έως τα μέσα της δεκαετίας του 1980 λειτουργούσαν και ως ασθενοφόρα. Ωστόσο αυτό σταμάτησε λίγα χρόνια αργότερα, καθώς τα υγειονομικά πρωτόκολλα για τη μεταφορά τραυματιών αυστηροποιήθηκαν αρκετά.
Μέσα στο πέρασμα των χρόνων οι νεκροφόρες άρχισαν να εμφανίζονται σε διάφορες παραλλαγές, ανάλογα με τις πολιτιστικές καταβολές του κάθε λαού -χαρακτηριστικό είναι πως στην Ιαπωνία μοιάζουν με αρχαίο βουδιστικό ναό- ενώ έγιναν και μέρος της ποπ κουλτούρας. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτό διαδραμάτισε η ταινία Ghostbusters του 1984, στην οποία χρησιμοποιήθηκε η διάσημη λευκή Cadillac Miller-Meteor.
Σήμερα πρόκειται για μερικά πολυτελή οχήματα τα οποία εντυπωσιάζουν από το πρώτο βλέμμα. Ποιος, όμως, θα περίμενε πως κάτι τέτοιο θα συνέβαινε μόλις 100 χρόνια από την εποχή που οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν ακόμη άλογα για τη μεταφορά των νεκρών;
