Γιατί φυτεύονται κυπαρίσσια στα νεκροταφεία;

Ο μύθος

Σύμφωνα με την αρχαιοελληνική μυθολογία, ο Κυπάρισσος ήταν ένας όμορφος νέος από την Κέα. Ήταν γιος του Τηλέμαχου και εγγονός του Ηρακλή, ενώ ήταν αγαπημένος του θεού Απόλλωνα και του Ζέφυρου.

Ο Κυπάρισσος είχε πάντοτε στο πλευρό του ένα εξημερωμένο ιερό ελάφι. Μια καλοκαιρινή ημέρα, το ελάφι είχε ξαπλώσει κάτω από ένα ίσκιο για να ξεκουραστεί και να κοιμηθεί. Ο Κυπάρισσος, όμως, από απροσεξία το χτύπησε με το ακόντιό του και εκείνο πέθανε. 

Ο ίδιος, γεμάτος θλίψη, αποφάσισε να βάλει τέλος στη ζωή του για το κακό που έκανε, παρά τις προσπάθειες του Απόλλωνα να του αλλάξει γνώμη. Ο θεός, ωστόσο, λυπήθηκε τον νέο και αποφάσισε να τον μεταμορφώσει σε κυπαρίσσι, με τη «μύτη» του δέντρου να συμβολίζει το μοιραίο για το ελάφι ακόντιο. 

Ο μύθος αυτός συνέδεε στη συνείδηση των αρχαίων Ελλήνων το συγκεκριμένο δέντρο με το πένθος. Χαρακτηριστικό είναι πως τοποθετούσαν ένα κλωνάρι κυπαρισσιού έξω από κάθε σπίτι που θρηνούσε ή πάνω στο σώμα του νεκρού, ενώ τις περισσότερες φορές η καύση των νεκρών γινόταν με ξύλα από το συγκεκριμένο δέντρο. 

Ο Χριστιανισμός

Σύμφωνα με τη χριστιανική πεποίθηση, το κυπαρίσσι -λόγω του μεγάλου του ύψους- είναι το μέσο σύνδεσης της γης με τον ουρανό. Είναι το δέντρο το οποίο απεικονίζει αυτό ακριβώς το ταξίδι του νεκρού από την επίγεια στην επουράνια ζωή. Σ’ αυτή τη θεώρηση έρχεται να προστεθεί και εκείνη, σύμφωνα με την οποία τα κυπαρίσσια φυτεύονται στα κοιμητήρια καθώς συμβολίζουν τόσο την έλλειψη ζωής -μιας και δεν έχουν καρπούς- όσο και τη θλίψη -εξαιτίας του σκούρου χρώματός τους. 

Αυτό δεν συμβαίνει, ωστόσο, σ’ αρκετές χώρες της Ανατολής, όπου τα κυπαρίσσια θεωρούνται σύμβολα ευζωίας και αιωνιότητας, εξαιτίας της μεγάλης διάρκειας ζωής τους. Η ανθεκτικότητα του δέντρου οφείλεται κυρίως στο ρετσίνι που παράγει το κυπαρισσόξυλο, το οποίο, εκτός των άλλων, χρησιμοποιείται  ως σήμερα για τις κατασκευές αρκετών ξύλινων αντικειμένων -ανάμεσα σε άλλα, και φερέτρων. 

Τα κυπαρίσσια και η οικογενειακή τραγωδία των Κολοκοτρωναίων

Τα πιο γνωστά πένθιμα κυπαρίσσια της χώρας βρίσκονται στον ληνό (παραδοσιακό κτίσμα) των Κολοκοτρωναίων, δίπλα στο μοναστήρι της Αιμυαλούς στην Αρκαδία. Μέσα σ΄ αυτό βρήκαν τραγικό θάνατο την 1η Φεβρουαρίου 1806, μια ομάδα κλεφτών με επικεφαλής, το Γιάννο Κολοκοτρώνη ή Ζορμπά, αδελφό του αρχηγού της επανάστασης. 

Η παράδοση αναφέρει πως όταν ζήτησαν φαγητό και καταφύγιο στο μοναστήρι, επειδή τους κυνηγούσαν οι Τούρκοι, ο καλόγερος που κλάδευε το αμπέλι του τους υποσχέθηκε πως τους φέρει φαγητό. Εκείνος όμως πηγαίνοντας στη Δημητσάνα τους «μαρτύρησε» στους Τούρκους, φοβούμενος τις συνέπειες. Οι Οθωμανοί, εκείνη την περίοδο κατεδίωκαν τους Κλέφτες με σκοπό την εξόντωσή τους και οποιαδήποτε βοήθεια απαγορευόταν. Μετά από λίγο, τουρκικό απόσπασμα πήγε στην περιοχή και πολιόρκησε τους Κλέφτες, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Οι Τούρκοι βλέποντας πως δεν είναι εύκολη η αντιμετώπιση των Κολοκοτρωναίων, έφτιαξαν μικρές μπάλες από θειάφι και κερί, τις οποίες και εκσφενδόνισαν αναμμένες στον ληνό προκαλώντας πυρκαγιά. 

Έτσι τους ανάγκασαν σε ηρωική έξοδο, όπου και βρήκαν τραγικό θάνατο. Τα δυο κυπαρίσσια με τις κομμένες κορυφές κοντά στο ληνό, συμβολίζουν σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση τα δυο αδέρφια του Κολοκοτρώνη που σκοτώθηκαν στο σημείο. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, κατά τον θρύλο, αγνάντευε το θάνατο των παλικαριών από το απέναντι βουνό, την Κλινίτσα, όπου σε ανάμνηση του γεγονότος έχει στηθεί ένας μεγάλος σταυρός.

Η επιστημονική εξήγηση

Τι συμβαίνει, όμως, πραγματικά και πέρα από τον θρύλο; Αρκετοί υποστηρίζουν πως τα κυπαρίσσια φυτεύονται στα νεκροταφεία καθώς εξαφανίζουν τις ανεπιθύμητες μυρωδιές. Η αλήθεια, ωστόσο, βρίσκεται στις ρίζες τους. Το συγκεκριμένο φυτό, ανεξάρτητα από το κλίμα και το έδαφος του τόπου που μεγαλώνει, έχει πασσαλώδες και βαθύ ριζικό σύστημα που δεν απλώνεται, δεν ανασηκώνει το έδαφος, και έτσι δεν επηρεάζει τα ταφικά μνημεία.