Ο θάνατος στον ιουδαϊσμό
Ο ιουδαϊσμός θεωρείται η βάση των μονοθεϊστικών αντιλήψεων περί θανάτου. Σ’ αντίθεση, ωστόσο, με τον χριστιανισμό και ισλαμισμό, δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη αντίληψη για τη μεταθανάτια ζωή, ενώ δεν υφίσταται Παράδεισος και Κόλαση.
Στην Τορά, το ιερό βιβλίο των Εβραίων στο οποίο έχουν καταγραφεί οι διδασκαλίες του Μωυσή προς αυτούς, χρησιμοποιείται ο όρος Σεόλ προκειμένου να προσδιοριστεί η κατοικία των νεκρών μετά τον θάνατό τους. Αυτός ο «τόπος» δεν είναι απαραίτητα ούτε καλός ούτε κακός, ενώ δεν συνδέεται με την έννοια της ανταμοιβής ή της τιμωρίας.
Η μόνη αναφορά που γνωρίζουμε στις αφηγήσεις περί Κόλασης σχετίζονται με την κοιλάδα του Εννώμ, όπου οι Εβραίοι συνήθιζαν να θάβουν τους εγκληματίες τους. Η αντίληψη που επικρατούσε είναι πως τα σώματα των ανθρώπων που ενταφιάζονταν εκεί καταναλώνονταν από μια αιώνια φωτιά, η οποία αργότερα γέννησε τη χριστιανική αντίληψη περί Κόλασης.
Η «αποστροφή» αυτή στην εξήγηση της μεταθανάτιας ζωής σχετίζεται άμεσα με την αντίληψη των Ιουδαίων πως ο θάνατος αποτελεί το τέλος της ζωής. Ο υλικός κόσμος, σύμφωνα με τις δοξασίες, είναι ο τόπος φανέρωσης του μεγαλείου της σχέσης του θεού με τον λαό του Ισραήλ. Ο στόχος του αρχαίου Ισραηλίτη ήταν να πεθάνει πλήρης ημερών, ευτυχισμένος και με πολλούς απογόνους. Εάν τύχαινε μακροζωίας, τότε θεωρούσε πως ήταν ευλογημένος από τον Θεό. Γι’ αυτό και ο μεγαλύτερος φόβος τους δεν ήταν άλλος από τον πρόωρο θάνατο, τον οποίο προσπαθούσαν να αποφύγουν με προσευχές.
Η έννοια της ανάστασης νεκρών ήρθε αργότερα από τους Φαρισαίους Εβραίους και συνδεόταν με την αθανασία της ψυχής. Η σωτηρία των ψυχών των ανθρώπων επρόκειτο να πραγματοποιηθεί, κατά τον ιουδαϊσμό, με την έλευση του Μεσσία. Μία από τις πιο σημαντικές διαφορές, ωστόσο, μεταξύ του ιουδαϊσμού και του χριστιανισμού, ο οποίος θεωρεί Μεσσία του τον Ιησού Χριστό, είναι πως οι Εβραίοι δεν θεωρούν πως ο Θεός έστειλε τον εκπρόσωπό του στη Γη για να τους διδάξει πως θα κερδίσουν την αιώνια ζωή αλλά για να αναστήσει την φυλή του Ισραήλ. Με άλλα λόγια, σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη, ο Μεσσίας θα ήταν ένας άνθρωπος που θα έφτανε στη γη προκειμένου να παλέψει για τα ανθρώπινα και όχι τα επουράνια.
Η κηδεία στον ιουδαϊσμό
Η κηδεία στον ιουδαϊσμό
Από τη στιγμή του θανάτου του νεκρού ως την ταφή υπάρχει ένα συγκεκριμένο τελετουργικό, το οποίο αφορά τη φροντίδα της σορού, την κηδεία και την ταφή του. Αφού πεθάνει, ένας οικείος του κλείνει τα μάτια και τον τοποθετεί στο νεκροκρέβατο, ενώ γύρω του βρίσκονται αναμμένα κεριά.
Πάγιος κανόνας των Εβραίων είναι να μην αφήνουν ποτέ μόνο του ένα νεκρό σώμα γι’ αυτό και οι άνθρωποι που βρίσκονται γύρω του και έχουν αναλάβει την φροντίδα του ονομάζονται στα εβραϊκά «shomerim» που σημαίνει «φύλακας». Ο σεβασμός στο νεκρό σώμα είναι τόσο μεγάλος, καθώς ο «φύλακας» αυτός σταματά να πίνει ή να τρώει φαγητό, μιας και αν το έκανε θα θεωρούνταν βλασφημία για τον νεκρό που δεν μπορεί πια να κάνει τίποτα από αυτά.
Οι περισσότερες εβραϊκές κοινότητες στον κόσμο διαθέτουν μια ομάδα ανθρώπων, γνωστή ως «chevra kaddisha» που στα ελληνικά σημαίνει «ιερή κοινωνία» οι οποίοι αναλαμβάνουν την φροντίδα του νεκρού. Οι άνθρωποι αυτοί είναι εθελοντές και η δουλειά τους θεωρείται ιδιαίτερα αξιέπαινη, καθώς προσφέρουν μια υπηρεσία σε κάποιον που δεν μπορεί να τους ξεπληρώσει. Οι νεκροψίες - νεκροτομές στον ιουδαϊσμό γενικώς αποφεύγονται, ωστόσο, δεν είναι απαγορευτικές σε περιπτώσεις που αφορούν δωρεά οργάνων.
Οι κηδείες των Εβραίων όσο και τα φέρετρα που χρησιμοποιούνται είναι πάντοτε απλές ανεξάρτητα την οικονομική κατάσταση του νεκρού καθώς, σύμφωνα με την παράδοση, φτωχός και πλούσιος πρέπει να λαμβάνουν την ίδια μεταχείριση.
Κατά τη διάρκεια της κηδείας, το σώμα του νεκρού δεν είναι ποτέ εκτεθειμένο, καθώς κάτι τέτοιο θα θεωρούνταν, σύμφωνα με τον εβραϊκό νόμο, ασέβεια. Η ταφή από την άλλη, πραγματοποιείται χωρίς φέρετρο, ενώ στην περίπτωση που αυτό κριθεί απαραίτητο, τότε θα πρέπει να τρυπηθεί, ώστε το σώμα να έρθει σε επαφή με τη μητέρα φύση που τον έφερε στον κόσμο. Οι αποτεφρώσεις απαγορεύονται.
Απαραίτητη είναι, επίσης, και η ανέγερση ταφόπλακας σε διάστημα τουλάχιστον 12 μηνών από τον θάνατο του νεκρού. Σ’ αυτή σκαλίζονται κυρίως τα ονόματα των αποθανόντων και μια μικρή εβραϊκή έκφραση, ενώ η σημασία της είναι τεράστια, καθώς έτσι διασφαλίζεται πως κανείς δεν πρόκειται να τον ξεχάσει ή να καταστρέψει τον τάφο.
Μετά την ταφή, ένας στενός συγγενής, ένας φίλος ή ένας γείτονας της θρηνούσας οικογένειας ετοιμάζει ένα γεύμα στη μνήμη του νεκρού, το «se'udat havra'ah». Αποτελείται από αυγά (σύμβολο της ζωής για τους Ισραηλίτες) και ψωμί. Γύρω από το τραπέζι βρίσκονται μόνο τα μέλη της οικογένειας και μόνο όταν αυτό ολοκληρωθεί μπορούν να ‘ρθουν οι υπόλοιποι φίλοι για τα συλλυπητήρια.
Το πένθος στον Ιουδαϊσμό
Το πένθος, κατά τον εβραϊκό νόμο, διακρίνεται σε 4 στάδια. Η πρώτη περίοδος ονομάζεται «aninut», και διαρκεί από τη στιγμή του θανάτου ως την ταφή του νεκρού. Θεωρείται η πιο σκληρή, καθώς ο θρήνος είναι πολύ έντονος και επηρεάζει το σύνολο της οικογένειας. Το πένθος επιτρέπεται να εκφραστεί χωρίς περιορισμούς, ενώ απαγορεύεται κατά τη διάρκεια αυτού τα συλλυπητήρια από ανθρώπους που δεν ανήκουν στο στενό της κύκλο.
Μετά το τέλος της ταφής ξεκινά η δεύτερη περίοδος, η οποία ονομάζεται «shiva» και διαρκεί 7 ημέρες. Οι αρχαίοι Ισραηλίτες συνήθιζαν, αυτό το διάστημα, να κάθονται σε σκαμνιά ή στο πάτωμα και όχι σε καρέκλες, να μην φορούν δερμάτινα παπούτσια, να μην κόβουν τα μαλλιά τους, να μην φορούν καλλυντικά, να σκεπάζουν τους καθρέφτες των σπιτιών τους και να σταματούν να κάνουν ενέργειες που αποφέρουν απόλαυση, όπως μπάνιο και σεξ.
Ακολουθεί η περίοδος του «shloshim» που διαρκεί 30 μέρες και η τελική των 12 μηνών που ονομάζεται «avelut». Κατά τη διάρκεια αυτών των δύο περιόδων, οι θρηνούντες δεν κόβουν τα μαλλιά τους, δεν ακούν μουσική, ενώ δεν παρευρίσκονται σε γιορτές, πάρτι και θέατρα. Αφού ολοκληρωθούν 12 μήνες από το θάνατο του οικείου, η οικογένεια δεν επιτρέπεται να θρηνήσει παραπάνω και το επίσημο πένθος λαμβάνει τέλος.
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα
Στη χώρα λειτουργούν 3 εβραϊκά νεκροταφεία, 2 στην Αθήνα και 1 στη Θεσσαλονίκη. Τα της Αθήνας βρίσκονται εντός του Α’ και Γ’ Νεκροταφείου Αθηνών και αποτελούν διακριτό κομμάτι τους. Όσον αφορά αυτό της Θεσσαλονίκης, ο χώρος παραχωρήθηκε στην Εβραϊκή Κοινότητα της πόλης το 1938 και υπολογίζεται πως διέθετε από 300.000 έως 500.000 τάφους Εβραίων που ζούσαν εκεί.
Το παλιό νεκροταφείο, ωστόσο, καταστράφηκε από τους Γερμανούς και τις κατοχικές δυνάμεις λίγα χρόνια μετά. Στη θέση του νέου νεκροταφείου, το οποίο βρίσκεται εντός της Πανεπιστημιούπολης της πόλης, μεταφέρθηκαν λίγοι τάφοι που σώθηκαν από το παλιό και ανεγέρθηκε μνημείο για τους δεκάδες χιλιάδες Εβραίους της Θεσσαλονίκης που έχασαν τη ζωή τους στο Ολοκαύτωμα.
