Τι ακριβώς σημαίνουν τα όνειρα Θανάτου;

Η ιστορία του ονειροκρίτη

Τα όνειρα είναι ένας άγνωστος κόσμος, τον οποίο ο άνθρωπος προσπαθεί ν’ αναλύσει και να εξηγήσει εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ήδη από την περίοδο της ακμής της αρχαίας Μεσοποταμίας, έχουν βρεθεί πήλινα αγγεία όπου ερμηνεύονται διάφορες ονειρικές εικόνες. Η αξία, μάλιστα, που είχαν δώσει οι Μεσοποτάμιοι σ’ αυτά ήταν τόσο μεγάλη, που είχαν πλάσει δύο ιδιαίτερες θεότητες: η μία ήταν υπεύθυνη για τους εφιάλτες κι η άλλη για να τους διώχνει από το μυαλό των ανθρώπων. 

Οι ίδιοι θεωρούσαν πως για να «καθαρθεί» η ψυχή του ατόμου από τα κακά όνειρα έπρεπε να πραγματοποιηθεί μια ολόκληρη ιεροτελεστία, όπου ένας ιερέας αναλάμβανε να «μεταφέρει» τους εφιάλτες από τα σώματα των ανθρώπων σ’ ένα ειδικό πήλινο δοχείο και μετά να τους διαλύσει στο νερό. 

Στην Αρχαία Αίγυπτο, από την άλλη, παρατηρούνται οι πρώτοι καταγεγραμμένοι «οδηγοί», με το «Βιβλίο των Ονείρων», το οποίο εκτίθεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο, να θεωρείται ίσως ο παλαιότερος ονειροκρίτης στην ιστορία. Το βιβλίο τοποθετείται χρονολογικά στην αρχή της βασιλείας του Ραμσή Β’ (1279 - 1213 π.Χ) αλλά ανακαλύφθηκε μόλις το 1935, στην Αίγυπτο. 

Το ταξίδι του φθαρμένου πάπυρου, ο οποίος είναι γραμμένος σε ιερατική γραφή με μαύρο και κόκκινο μελάνι, είναι εντυπωσιακό, καθώς απ’ ότι συμπεραίνουν οι αρχαιολόγοι, πέρασε από πολλά χέρια και μάχες, έως ότου κάποιος τον τοποθέτησε στην Ντέιρ Ελ Μεντίνα, ένα χωριό εργατών που δούλευαν στην ανέγερση τάφων στην Κοιλάδα των Βασιλέων. 

Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο του βιβλίου, όμως, είναι οι λεπτομερείς ερμηνείες των ονείρων και οι εξηγήσεις για κάθε σημάδι που μπορεί να δει ο άνθρωπος στον ύπνο του. Από το φαγητό που τρώει, τα φυσικά φαινόμενα που καλείται να αντιμετωπίσει, ακόμη και τα τοπία που αντικρίζει. 

Οι ονειροκρίτες, ωστόσο, δεν ήταν κάτι ασύνηθες στην περιοχή της Μεσογείου. Τον 2ο αιώνα μ.Χ, ο Αρτεμίδωρος ο Δαλδιανός από την Έφεσο έγραψε τα «Ονειροκριτικά». Ένα πεντάτομο έργο, στο οποίο καταγράφει όλο το ονειρομαντικό υλικό από τη λαϊκή παράδοση στην Ελλάδα και δίνει τη δική του εξήγηση για τη λειτουργία των ονείρων. 

Ο ίδιος διαχώριζε τα όνειρα σε προφητικά και μη. Τα μη προφητικά, ουσιαστικά, αντικατόπτριζαν την καθημερινότητα του ανθρώπου που τα βλέπει, ενώ τα προφητικά αποτελούσαν σημάδια για το μέλλον του. Βασική προϋπόθεση όμως για να ερμηνευτούν ήταν το να γνωρίζει ο ονειρομάντης το επάγγελμα και τις συνήθειες του ενδιαφερόμενου. 

Το έργο του Αρτεμίδωρου μνημονεύεται ως και σήμερα - στην Αγγλία δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1644 και μέσα στον επόμενο αιώνα πραγματοποίησε 24 εκδόσεις - ενώ φαίνεται πως έχει επηρεάσει αρκετούς ψυχιάτρους, ανάμεσά τους και τον Σίγκμουντ Φρόυντ, τον πατέρα της ψυχανάλυσης, ο οποίος έχει αναφερθεί αρκετές φορές στο έργο του. 

Πλάι όμως στην ονειρομαντική, ήδη από την αρχαιότητα είχε ήδη αρχίσει η προσπάθεια επιστημονικής εξήγησης των ονείρων. Ο Ιπποκράτης, ο θεμελιωτής της Ιατρικής, θεωρούσε ότι τα κακά όνειρα είναι πιθανότατα ένδειξη ασθένειας, μιας και πίστευε πως ψυχή και σώμα είναι αλληλένδετα στοιχεία. 

Τα χρόνια περνούν και το ενδιαφέρον του ανθρώπου γύρω από τους εφιάλτες και τα όνειρα θανάτου μεγαλώνει όλο και περισσότερο. Αρκετοί φιλόσοφοι, γιατροί και ψυχίατροι προσπαθούσαν από την σκοπιά τους να δώσουν τη δική τους εξήγηση γι’ αυτές τις φρικτές εικόνες που βλέπει κανείς όσο κοιμάται. Καταλυτική σημασία σ’ αυτή την προσπάθεια είχε η «Ερμηνεία των Ονείρων» του Φρόυντ. Ένα βιβλίο που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1899, ανανεώθηκε αρκετές φορές από τον ίδιο και θεωρείται ως και σήμερα η βίβλος της ανάλυσης του κόσμου των ονείρων. 

Ανάμεσα σε άλλα, η «Ερμηνεία των Ονείρων» είναι σημαντική καθώς για πρώτη φορά εισάγεται ο όρος «ασυνείδητο», ένα κομμάτι του εγκεφάλου το οποίο δεν έχει ακόμη καταφέρει να χαρτογραφήσει πλήρως ο άνθρωπος. Τα όνειρα, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι ουσιαστικά «ο βασιλικός δρόμος που οδηγεί σ’ αυτό». 

Στο συγκεκριμένο βιβλίο, λοιπόν, ο Φρόυντ αναλύει μεταξύ άλλων και τα όνειρα θανάτου, διακρίνοντάς τα σε δύο κατηγορίες: εκείνα που κλονίζουν τον άνθρωπο και τον στεναχωρούν για τις εικόνες που αντίκρισε στον ύπνο του (τα οποία ο Φρόυντ θεωρεί φυσιολογικά) και εκείνα που αφήνουν ατάραχο το άτομο που συμπεριφέρεται λες και δεν έχει συμβεί απολύτως τίποτα. Η συγκεκριμένη αντίδραση είναι πολύ πιθανό να εμφανιστεί σε όνειρα θανάτου που βλέπουν μικρά παιδιά, τα οποία, σύμφωνα με τον Φρόυντ, δεν μπορούν να αντιληφθούν τον θάνατο ως κάτι τετελεσμένο, αλλά θεωρούν πως αποτελεί μια τιμωρία του γονιού ή ένα μακρινό ταξίδι από το οποίο κάποια στιγμή θα επιστρέψει. 

Παράλληλα, ωστόσο, με την επιστημονική ανάλυση του ονείρου, η ονειρομαντική είναι μια πρακτική η οποία σήμερα όχι απλά δεν έχει εκλείψει, αλλά έχει και ιδιαίτερα δυναμική παρουσία. Πλέον, υπάρχουν ηλεκτρονικές πλατφόρμες, τις οποίες μπορεί να επισκεφτεί οποιοσδήποτε, να αναφέρει τις εικόνες που είδε στο όνειρό του, και να λάβει πιθανές ερμηνείες.

Αναζητώντας κανείς τη λέξη «ονειροκρίτης» στο ελληνικό Google θα παρατηρήσει πως υπάρχουν περισσότερα από δέκα sites τα οποία επικαλούνται πως μπορούν να ερμηνεύσουν τα όνειρα. Αν αναζητήσει μάλιστα κάποιος σ’ αυτά τη λέξη “θάνατος”, τότε θα του εμφανιστεί μια πληθώρα ερμηνειών, που διαφέρουν ανάλογα με την οικονομική, οικογενειακή και συναισθηματική κατάστασή του. 

Σύμφωνα με τους συγκεκριμένους οδηγούς, ο θάνατος στο όνειρο δεν αντιστοιχεί με θάνατο και στην πραγματικότητα. Η εξειδίκευση, μάλιστα, έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο που, σύμφωνα μ’ αυτούς, «οι ανύπαντρες που θα δουν πως κάποιος συγγενής τους πέθανε (ενώ δεν είναι πεθαμένος), γρήγορα θα λάβουν δαχτυλίδι με πρόταση γάμου, την οποία θα δεχτούν. Μάλιστα ο συγγενής αυτός θα ευλογήσει το γάμο τους. Επίσης, αν ονειρευτείς πως πέθανε κάποιος φίλος σου ή συγγενής σου που λείπει, περίμενέ τον να γυρίσει σύντομα. Αν ονειρευτείς ότι πεθαίνεις εσύ από φυσικό θάνατο, περίμενε ευχάριστες ειδήσεις». 

Η επιστημονική εξήγηση

Πέρα όμως από την ονειρομαντική -μια πρακτική που στηρίζεται σε μη επιστημονικά δεδομένα τα οποία είναι παγιωμένα στη λαϊκή παράδοση εδώ και αιώνες- όλο και περισσότεροι επιστήμονες έχουν προσπαθήσει να εξηγήσουν τι είναι αυτό που οδηγεί τον άνθρωπο στο να βλέπει όνειρα θανάτου ξανά και ξανά. 

Όπως υποστηρίζει ο ψυχοθεραπευτής Dr. Jeffrey Sumber στο αμερικανικό Huffington Post, τα όνειρα θανάτου μπορεί να δηλώνουν το συμβολικό τέλος μιας συγκεκριμένης φάσης της ζωής ενός ανθρώπου, το άγχος που ενδέχεται να βιώνει εκείνη την περίοδο, αλλά, κατά βάθος, την πάλη του με την ιδέα του θανάτου. 

«Τα όνειρα που σχετίζονται με τον θάνατο είναι μια καλή ευκαιρία για ενδοσκόπηση. Μέσα απ’ αυτά μπορώ να μάθω αν έχω εξοικειωθεί με την ιδέα του θανάτου ή αν βρίσκομαι ενώπιον ενός μεγάλου τέλους στη ζωή μου. Το όνειρο είναι ο τρόπος που ο ασυνείδητος εαυτός μας μπορεί να κινηθεί πέρα από το κατώφλι του χώρου και του χρόνου. 

Ονειρευόμαστε για να μάθουμε τον εαυτό μας και ν’ αναπτύξουμε στοιχεία της προσωπικότητάς μας. Ο μόνος τρόπος για να αποφύγουμε τη σύγχυση είναι να δουλέψουμε εσωτερικά και να συμφιλιωθούμε μαζί του.

Η πλειονότητα των ανθρώπων είναι σχετικά αβέβαιη για τον θάνατό τους. Οι περισσότεροι αναρωτιούνται πότε θα συμβεί, αν θα τους βλάψει και τι θα συμβεί μετά. Έτσι, η ψυχή μας επεξεργάζεται συνεχώς αυτά τα διλήμματα, μέσω των εμπειριών μας και των υποσυνείδητων αναφορών. 

Στην πραγματικότητα, όμως, δεν μπορούμε να καταλάβουμε τι πρόκειται να μας συμβεί όταν πεθάνουν τα σώματά μας, και έτσι τα όνειρα θανάτου συνήθως τελειώνουν απότομα πριν ή μετά το σημείο της σύγκρουσης. Ο υπολογιστής του μυαλού δεν έχει αρκετά δεδομένα για να ολοκληρώσει την προσομοίωση».