Ανακομιδή οστών (Εκταφή)
Με δεδομένη την ανάγκη διαχείρισης του προς χρήση χώρου στα δημόσια νεκροταφεία (ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα), εφαρμόζεται η πρακτική της εκταφής του νεκρού μετά την πάροδο συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος (συνήθως 3 ετών).
Στις περιπτώσεις που η διαδικασία εκταφής είναι αναγκαία, συνοδεύεται από γραφειοκρατικές και άλλες διατυπώσεις για τους οικείους του εκλιπόντος. Συχνά, αυτοί αναγκάζονται να κινηθούν εντός του χρονοδιαγράμματος που τους δίνεται από τους αρμόδιους δημόσιους φορείς.
Συγκεκριμένα, και σύμφωνα με τους κανονισμούς λειτουργίας των κοιμητηρίων, το προσωπικό οφείλει να ενημερώσει την οικογένεια του εκλιπόντος για την υποχρεωτική εκταφή, τόσο κατά την τέλεση των απαραίτητων για την κηδεία, όσο και μερικές εβδομάδες πριν από την εκταφή.
Με αυτή την ενημέρωση, η οικογένεια καλείται να ολοκληρώσει τις νομικές ενέργειες που απαιτούνται, να διατυπώσει την επιθυμία της για την επανατοποθέτηση των οστών και να δεσμευτεί για την παρουσία της στο κοιμητήριο την προγραμματισμένη ημερομηνία εκταφής.
Το τυπικό της εκταφής είναι σε γενικές γραμμές ενιαίο και τελείται από το προσωπικό του κοιμητηρίου. Το σημείο του τάφου ανασκάπτεται, αφού αρχικά αποσύρονται τα υλικά του τάφου (μάρμαρο, τσιμέντο κ.λπ.) και στη συνέχεια τα ξύλινα τμήματα του φέρετρου.
Η αποκομιδή των οστών του νεκρού ακολουθείται -σύμφωνα με την επιθυμία της οικογενείας- από το πρωτόκολλο ή την εθιμοτυπία που ορίζει η θρησκευτική, πνευματική και πολιτιστική παράδοση, παραμένοντας πάντα στα νόμιμα πλαίσια, όπως προβλέπονται στον ελληνικό χώρο.
Για παράδειγμα, στην περίπτωση εκταφής κατά το τυπικό της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης, η τοποθέτηση των οστών γίνεται σε λευκό σεντόνι μετά από τον καθαρισμό τους με νερό και τον ραντισμό τους με βασιλικό και κρασί, ενώ προηγείται τρισάγιο.
Στη συνέχεια, και όπως έχει προηγουμένως δηλωθεί από τους οικείους, υπάρχουν 4 εναλλακτικές για την επανατοποθέτηση των οστών:
(α) Στο οστεοφυλάκιο του νεκροταφείου, εντός ειδικού μικρού μεταλλικού ή ξύλινου κυτίου το οποίο φυλάσσεται στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο έναντι ετησίως καταβαλλομένου τέλους (μισθώματος). Σε αυτή την περίπτωση, το ονοματεπώνυμο και πατρώνυμο του θανόντα, καθώς και το νούμερο της θυρίδας αναγράφονται στο κυτίο φύλαξης, το οποίο παραμένει κλειδωμένο στο οστεοφυλάκιο. Η οικογένεια δύναται να τοποθετήσει φωτογραφία του νεκρού ή/και άνθη εντός της θυρίδας, και κατά τις ημέρες αποτίσεως τιμής στους νεκρούς (Ψυχοσάββατα κ.λπ.) ή όταν το επιθυμεί να έχει πρόσβαση στη θυρίδα με κλειδί ή κατόπιν συνεννόησης με την αρμόδια υπηρεσία του κοιμητηρίου που πάντα διατηρεί αντίγραφο.
(β) Στο χωνευτήρι του νεκροταφείου, όπου εναποτίθενται κατά τρόπο μαζικό εντός φρεατίου τα οστά των νεκρών που οι οικογένειες έχουν επιλέξει να μην φυλαχθούν ή δεν δύνανται να μεριμνήσουν οικονομικώς για την φύλαξή τους, καθώς και τα οστά όσων δεν αναζητήθηκαν.
(γ) Στο αποτεφρωτήριο για καύση, μόνο εφόσον έχει περατωθεί η διάλυση του νεκρού σώματος. Η αποτέφρωση οστών μπορεί να γίνει στις εγκαταστάσεις του κοιμητηρίου, εφόσον διατίθεται ο κατάλληλος κλίβανος, σε Κέντρο Αποτέφρωσης Οστών Νεκρού (ΚΑΟΝ) ή στο Κέντρο Αποτέφρωσης Νεκρών (ΚΑΝ) της Ριτσώνας.
(δ) Σε νέο χώρο ταφής εντός του κοιμητηρίου, στις περιπτώσεις όπου λείψανα παραμένουν σε κατάσταση ελλιπούς διάλυσης, είτε ολικά, είτε μερικά για οποιονδήποτε λόγο (σύσταση του εδάφους, οργανική κατάσταση των ιστών λόγω ασθενείας κ.λπ.). Σε αυτή την περίπτωση προβλέπεται η παράταση του χρόνου ταφής σε άλλο σημείο (τάφος αδιαλύτων) μέχρι να περατωθεί η εμφάνιση των οστών.
Αναφορικά με τη χρονική διάρκεια της διαδικασίας εκταφής, αυτή συνήθως ολοκληρώνεται εντός μιας ώρας -ή περισσότερο, ανάλογα με τις συνθήκες που μπορεί να προκύψουν (βλ.περίπτωση δ).
Το κόστος της εκταφής ποικίλει ανά γεωγραφική περιοχή ή/και δημοτική περιφέρεια³ και η οικογένεια οφείλει να ενημερώνεται σχετικά. Σε ειδικές περιπτώσεις εκταφών, όπως λ.χ. άποροι, διακομισθέντες ιατρικών εργαστηρίων ή κατόπιν εισαγγελικής παρέμβασης κ.λπ., προβλέπεται ανέξοδη διαδικασία.
Σημειώνεται ότι η άρνηση εκταφής από πλευράς της οικογένειας, καθώς και η μη αιτιολογημένη απουσία από την εκταφή κατόπιν προσκλήσεως από την αρμόδια αρχή, επισύρει την διεκδίκηση εξόδων για την παράταση της παραμονής εντός του τάφου.
Το συνολικό κόστος της διαδικασίας προκαταβάλλεται στις δημοτικές αρχές ενώ ουδεμία επιπλέον οικονομική επιβάρυνση δεν δίνεται στο προσωπικό εκτέλεσης της εργασίας. Τα απαραίτητα αντικείμενα και αναλώσιμα (λευκό σεντόνι/πανί, κρασί κ.λπ.) επιβαρύνουν την οικογένεια και προσκομίζονται επιτόπου την ίδια ημέρα.
Λίγες μέρες νωρίτερα πρέπει να έχει προηγηθεί αποκομιδή τυχόν χρήσιμων αντικειμένων (φωτογραφίες, καντήλια, κ.λπ.).
Ειδική μέριμνα λαμβάνεται για εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα για τη μη εκταφή σημαντικών προσωπικοτήτων ή για την παραχώρηση του δικαιώματος επαναταφής των οστών νεκρού εντός του ιδίου χώρου οικογενειακού τάφου, σε θέση πλησίον του νεκρού σώματος του ή της συζύγου του ή των κατευθείαν γραμμή ανιόντων και κατιόντων συγγενών του.
Επιπλέον, επιτρέπεται η εκταφή οποιουδήποτε πτώματος ή λειψάνου με διάταγμα του αρμόδιου δικαστηρίου, το οποίο εκδίδεται έπειτα από αίτηση του ενδιαφερόμενου για τους λόγους που προβλέπονται από τις σχετικές διατάξεις.
Η διαδικασία αποκομιδής οστών και λειψάνων είναι μια συγκινησιακά φορτισμένη και δυσχερή πρακτική για τους συγγενείς του νεκρού, ενώ έχει εγείρει στο παρελθόν πλήθος νομικών, ηθικών και ουσιαστικών ζητημάτων. Ενώ μάλιστα έχει προταθεί και η οριστική απαγόρευσή της, η πρόταση αυτή δεν έχει ως τώρα τελεσφορήσει.
Σε κάθε αρχή τοπικής διοίκησης καταρτίζεται και τηρείται γενικό μητρώο ταφής και εκταφής. Οι όροι κατασκευής και λειτουργίας οστεοφυλακίων και των λοιπών χώρων εναπόθεσης οστών εντός των κοιμητηρίων προβλέπονται στην Περί Κοιμητηρίων νομοθεσία και ορίζονται σαφώς από τις κείμενες διατάξεις.
Χρήσιμα:
¹ Δικαιώματα κατά τον νόμο επί της σορού και των οστών
² ΒΒC: Γιατί οι Έλληνες αναγκάζονται να ξεθάψουν τους γονείς τους
³ Ενδεικτικά, Δήμος Αμαρουσίου, Εκταφή, Δήμος Διονύσου, Κανονισμός Λειτουργίας Δημοτικών Κοιμητηρίων, Δήμος Θέρμης Θεσσαλονίκης, Κανονισμός Λειτουργίας Κοιμητηρίων