Διαθήκες και Κληρονομικά ζητήματα

 

Οι ενέργειες στις οποίες η οικογένεια οφείλει να προχωρήσει συνήθως ανατίθενται σε ένα μέλος της, στο βαθμό που δεν απαιτείται η παρουσία όλων των δικαιούχων- κληρονόμων, αν και για ορισμένες νομικές πράξεις ο καθένας οφείλει να προσέλθει αυτοπροσώπως, όπως π.χ. για να αποδεχτούν ή να αποποιηθούν τα περιουσιακά στοιχεία που αφήνει πίσω του με τον θάνατό του ο κληρονομούμενος. Η αυτοπρόσωπη παρουσία, ωστόσο, μπορεί να υποκατασταθεί με πληρεξουσιότητα. 

 

Καθώς η διαδικασία διευθέτησης των κληρονομικών δικαιωμάτων σχετίζεται με και ξεκινά από την ενημέρωση του Φορολογικού Μητρώου Δ.Ο.Υ, συμβουλευτείτε παράλληλα το άρθρο Ασφαλιστικά- Φορολογικά Ζητήματα. Κατά τα λοιπά, αυτό που πρωτίστως απαιτείται να πράξουν οι κληρονόμοι προσώπου που πέθανε θα διαμορφωθεί βάσει των εξής παραμέτρων:

 

(α) Εάν οι κληρονόμοι επιθυμούν να αποδεχτούν ή να αποποιηθούν την κληρονομιά

(β) Εάν υπάρχει ή όχι διαθήκη, οποιουδήποτε τύπου

 

Εάν οι κληρονόμοι επιθυμούν να προβούν σε αποποίηση κληρονομιάς, προσέρχονται στο Ειρηνοδικείο, στην περιφέρεια του οποίου ο κληρονομούμενος είχε κατά το χρόνο του θανάτου του την κατοικία του, για να υποβάλλουν την δήλωση αποποίησης τις πρώτες 120 ημέρες από τον θάνατο του κληρονομουμένου (4 μήνες από την ημερομηνία του θανάτου). Η περίοδος αυτή παρατείνεται για τους κληρονόμους-κατοίκους εξωτερικού. Αν ο κληρονόμος αποποιηθεί την κληρονομιά εγκαίρως, ο νόμος θεωρεί ότι δεν υπάρχει κληρονομιά και δεν υποβάλλεται δήλωση κληρονομιάς στη Δ.Ο.Υ. Εάν περάσει άπρακτη αυτή η περίοδος, τότε βάσει νόμου ο κληρονόμος θεωρείται ότι αποδέχεται σιωπηρά την κληρονομιά. Επομένως, η μη υποβολή δήλωσης αποποίησης έγκαιρα ισούται με αποδοχή της κληρονομιάς. 

 

Εάν υπάρχει διαθήκη του θανόντος, αυτή πρέπει να κατατεθεί  στο Ειρηνοδικείο στο οποίο υπάγεται η κατοικία του κληρονομούμενου για δημοσίευση. Στην Ελλάδα, διακρίνονται 4 τύποι διαθηκών: 

 

1. η ιδιόγραφη, η οποία συμπληρώνεται, χρονολογείται και υπογράφεται υποχρεωτικά με την ιδιόχειρη (και όχι μηχανική) υπογραφή του διαθέτη. Εφόσον εκλείψει κάποιο από τα παραπάνω ουσιώδη στοιχεία της, τότε η ιδιόγραφη διαθήκη κηρύσσεται άκυρη. Την ακυρότητά της μπορεί να προτείνει καθένας που έχει έννομο συμφέρον, όπως οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι του διαθέτη, οι δανειστές του και οποιοσδήποτε ενδέχεται να βλάπτεται από την ύπαρξη της.
2. η μυστική, η οποία συντάσσεται από τον διαθέτη και σφραγίζεται εντός κλειστού φακέλου σε συμβολαιογράφο ενώπιον τριών μαρτύρων ή δύο συμβολαιογράφων και ενός μάρτυρα 
3. η δημόσια, η οποία ανακοινώνεται προφορικά από τον διαθέτη στον συμβολαιογράφο για την σύνταξή της, και 
4. η έκτακτη, η οποία συντάσσεται σε περιστάσεις επερχόμενου κινδύνου ή επείγουσες, από επιβάτες πλοίου, στρατιώτες σε εκστρατεία ή άτομα σε αποκλεισμό. Στην τελευταία περίπτωση, η διαθήκη παραδίδεται χωρίς καθυστέρηση στην πλησιέστερη ελληνική προξενική αρχή ή σε συμβολαιογράφο στην Ελλάδα και γνωστοποιείται στην αρμόδια προϊστάμενη αρχή. 

 

Μετά την κατάθεση της διαθήκης στο Ειρηνοδικείο, ακολουθεί μια περίοδος αναμονής για τη δημοσίευσή της, ώστε να προχωρήσει εν συνεχεία ο Συμβολαιογράφος στην σύνταξη δήλωσης για την πληρωμή του φόρου κληρονομιάς στην Δ.Ο.Υ, και έπειτα για τη σύνταξη της πράξης αποδοχής της κληρονομιάς. Οι κληρονόμοι οφείλουν να προσέλθουν στη Δ.Ο.Υ. για την έκδοση του πιστοποιητικού καταβολής ΕΝΦΙΑ επί του Ε9 του θανόντος για την τελευταία πενταετία προ του θανάτου του. Επιπλέον, υποβάλλεται στη Δ.Ο.Υ. δήλωση υπολογισμού του φόρου κληρονομιάς. (βλ. άρθρο Ασφαλιστικά-Φορολογικά Ζητήματα)

 

Μετά τη δημοσίευση της διαθήκης, οι κληρονόμοι οφείλουν να προβούν σε Δήλωση Αποδοχής της κληρονομιάς (εφόσον, φυσικά, δεν έχουν υποβάλλει δήλωση αποποίησής της). Νομικά δεν τίθεται προθεσμία για την αποδοχή της κληρονομιάς με συμβολαιογραφικό έγγραφο και για τη μεταγραφή του στο οικείο υποθηκοφυλακείο, η οποία μπορεί να γίνει οποτεδήποτε. Ωστόσο, για την υποβολή της φορολογικής δήλωσης κληρονομιάς στην αρμόδια Δ.Ο.Υ. τίθεται  προθεσμία έξι μήνες (ή ένα έτος για τους κατοίκους εξωτερικού). Για τον λόγο αυτό συνιστάται η εντός 6 μηνών υποβολή της Δήλωσης αποδοχής κληρονομιάς, ώστε να αποφευχθούν τα φορολογικά πρόστιμα. Συνεχεία της Δήλωσης Αποδοχής Κληρονομιάς, απαιτείται η μεταγραφή στο Υποθηκοφυλακείο και υποβολή στο Κτηματολόγιο, ενέργεια που στην ουσία της συνίσταται στην μεταβίβαση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας κλπ του θανόντος στους κληρονόμους. (Για την Αποκλήρωση δικαιούχου βλ.σημείωση¹)

 

Σε περίπτωση μη ύπαρξης διαθήκης, η κληρονομιά παραχωρείται με βάσει την επονομαζόμενη κληρονομική διαδοχή εξ’ αδιαθέτου, δηλαδή με βάσει το κληρονομικό δίκαιο που ορίζει τη διάθεση της περιουσίας προσώπου που πέθανε χωρίς να αφήσει διαθήκη. Ο νόμος προβλέπει αναλυτικά πώς διατίθεται η περιουσία σύμφωνα με τις οικογενειακές ρίζες του θανόντα, δίνοντας προτεραιότητα στους κοντινότερους συγγενείς. Οι δικαιούχοι της κληρονομιάς (κληρονόμοι) καλούνται κατά τάξεις, όπως ορίζεται. Στην πρώτη τάξη καλούνται οι κατιόντες του θανόντος, (παιδιά, οι εγγονοί κλπ). Εφόσον δεν υπάρχουν κληρονόμοι πρώτης τάξης, τότε καλούνται οι κληρονόμοι της δεύτερης τάξης, εάν δεν υπάρχουν δεύτερης, της τρίτης κ.ο.κ.

 

Για την απόδειξη της συγγενικής σχέσης του θανόντος με τους κληρονόμους, πρέπει να εκδοθεί το Πιστοποιητικό Εγγύτερων Συγγενών από τις δημοτικές αρχές όπου ήταν εγγεγραμμένος ο θανών. Δικαίωμα υποβολής αίτησης έχει σε αυτή την περίπτωση ένας από τους εγγύτερους συγγενείς, ο έχων εξουσιοδότηση ή πληρεξούσιο ενός εκ των εγγυτέρων συγγενών ή όποιος άλλος έχει έννομο συμφέρον, σε αυτή την περίπτωση με εισαγγελική εντολή. Για την έκδοσή του απαιτείται η Αίτηση του ενδιαφερόμενου, ο ΑΜΚΑ συζύγου/συμβιούντα και τέκνων (εάν υπάρχουν) και Αντίγραφο της ληξιαρχικής πράξης θανάτου. Εάν, δεν υφίσταται καταγεγραμμένη η αστική κατάσταση του αποβιώσαντα, δηλαδή από την έρευνα που έχει διενεργηθεί από τον οικείο δήμο, δεν προκύπτουν ευκρινώς οι συγγενικές σχέσεις ή τα πρόσωπα που πρέπει να περιλαμβάνονται στο πιστοποιητικό, απαιτούνται υπεύθυνες δηλώσεις του άρθρου 8 παρ.4 Ν.1599/1986 δύο πολιτών για τους πλησιέστερους του θανόντος, εκ των οποίων ο ένας μπορεί να είναι ο αιτών. 

 

Στη συνέχεια περιγράφεται εν συντομία η υπαγωγή των εγγυτέρων συγγενών κατά το κληρονομικό δίκαιο στις τέσσερις πρώτες τάξεις, που αφορούν την εξ’αδιαθέτου διαδοχή. 

 

Ως κληρονόμοι εξ αδιαθέτου στην πρώτη τάξη καλούνται οι κατιόντες του κληρονομουμένου

(τα τέκνα του), τα οποία κληρονομούν κατ’ισομοιρία, δηλαδή στο ίδιο ποσοστό και καλούνται να αποδεχτούν ή να αποποιηθούν την κληρονομιά. Τέκνο που δεν ζει κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομουμένου όμως έχει αφήσει δικά του τέκνα (εγγόνια του κληρονομουμένου), αυτά υπεισέρχονται στην κληρονομική διαδοχή, καθώς συνδέονται με συγγένεια με τον κληρονομούμενο (διαδοχή κατά ρίζες). 

 

Εφόσον δεν υπάρχουν κληρονόμοι πρώτης τάξης, τότε ακολουθούν οι κληρονόμοι δεύτερης τάξης, δηλαδή οι γονείς του κληρονομουμένου, οι αδελφοί, καθώς και τα τέκνα/εγγόνια των αδελφών του, που έχουν πεθάνει πριν απ` αυτόν. Στην τρίτη τάξη κληρονομική διαδοχής καλούνται οι παππούδες και οι γιαγιάδες του κληρονομούμενου και τα τέκνα και τα εγγόνια αυτών. Αν ζουν οι παππούδες και οι γιαγιάδες και των δύο γραμμών, κληρονομούν μόνο αυτοί κατ` ισομοιρία από αμφότερες τις γραμμές (μητρική και πατρική).Τελος, στην τέταρτη τάξη καλούνται οι προπαππούδες και οι προγιαγιάδες του κληρονομουμένου που ζούν κατά το χρόνο της επαγωγής. 

 

Για τον/την τον επιζώντα σύζυγο του θανόντος προβλέπεται ότι ανήκει στους κληρονόμους 

εξ αδιαθέτου μαζί με τους συγγενείς της πρώτης τάξης στο ένα τέταρτο και με τους συγγενείς των άλλων τάξεων στο μισό της κληρονομιάς. Δηλαδή ο/η σύζυγος του θανόντος κληρονομεί το 1/4 της περιουσίας ενώ το υπόλοιπο περιέρχεται στα τέκνα του. Εάν, όμως, δεν υπάρχουν τέκνα, κληρονομεί το μισό της κληρονομιάς και το άλλο μισό κατανέμεται στους κληρονόμους δεύτερης, τρίτης, τέταρτης κλπ τάξης. Επιπλέον, ο/η επιζών/-ούσα σύζυγος παραλαμβάνει τα υλικά και οικιακά αντικείμενα (έπιπλα, σκεύη, ενδύματα και άλλα οικιακά), αν και μπορεί σε αυτή την περίπτωση να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες των τέκνων, για λόγους επιείκειας. 

Ο διαζευγμένος σύζυγος και το πρόσωπο με το οποίο ο κληρονομούμενος υπέγραψε σύμφωνο συμβιώσεως το οποίο λύθηκε εν ζωή του κληρονομουμένου, δεν μετέχουν στην εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή, ούτε και εκείνος εναντίον του οποίου ο κληρονομούμενος, έχοντας βάσιμο λόγο διαζυγίου, είχε ασκήσει αγωγή διαζυγίου.

 

Τονίζεται ότι εφόσον κληθεί μια τάξη οι επόμενες αυτομάτως αποκλείονται. Μόνο σε περίπτωση αποποίησης της κληρονομιάς από τους κληρονόμους κάποιας τάξης ακολουθούν οι κληρονόμοι της επόμενης. Τέλος, αν δεν βρεθεί κανείς οικείος του, τότε η περιουσία του περνά στο Ελληνικό Δημόσιο με το ευεργέτημα της απογραφής. 

 

Επισημαίνεται ότι η αποδοχή κληρονομιάς (ρητή ή σιωπηρή) ισοδυναμεί με την ένωση της περιουσίας του κληρονόμου με το μερίδιο της περιουσίας του κληρονομούμενου, τόσο στο ενεργητικό της όσο και στο παθητικό της (χρέη). Η εκκαθάριση των χρεών του θανόντος θα πρέπει να γίνει με την συνολική προσωπική περιουσία του κληρονομούμενου. Σε περίπτωση που κληρονόμος πιθανολογεί πως είναι ασύμφορη η αποδοχή της κληρονομιάς λόγω χρεών του θανόντα, τότε έχει την επιπλέον δυνατότητα (εκτός της αποποίησης) να προβεί σε αποδοχή της κληρονομιάς με το ευεργέτημα της απογραφής, περιορίζοντας την ευθύνη του μέχρι τη συνολική αξία της κληρονομιάς. Στην περίπτωση αυτή οι δανειστές του κληρονομούμενου δεν έχουν το δικαίωμα να επιδιώξουν την ικανοποίηση των απαιτήσεων που είχαν εναντίον αυτού, στρεφόμενοι κατά της ατομικής περιουσίας του κληρονόμου. 

 

Κάθε ενδιαφερόμενο πρόσωπο (κληρονόμος, κληροδόχος, καταπιστευματοδόχος, εκτελεστής διαθήκης, δανειστές κληρονομιάς και αγοραστής κληρονομιάς) μπορεί να ζητήσει από τον Ειρηνοδίκη την έκδοση κληρονομητηρίου, ενός πιστοποιητικού που αναφέρει τα σχετικά με την κληρονομιά στοιχεία. 

 

Για την ολοκλήρωση όλων των παραπάνω- ανάλογα με την περίσταση- είναι δυνατόν να ζητηθεί από τους κληρονόμους οποιοδήποτε από τα παρακάτω δικαιολογητικά, τα οποία, συνιστάται να διατηρούνται σε αρχείο. Η λίστα είναι ενδεικτική. (βλ.σημείωση ²) :

 

• Αντίγραφο ληξιαρχικής πράξης θανάτου
• Πιστοποιητικό εγγυτέρων συγγενών
• Αντίγραφο της δημοσιευθείσας διαθήκης (εφόσον υπάρχει διαθήκη)
• Πιστοποιητικό Δημοσίευσης ή Μη Διαθήκης
• Τίτλοι ιδιοκτησίας παλαιοί των ακινήτων
• Τοπογραφικό και άδεια οικοδομής των ακινήτων
• Πιστοποιητικό τακτοποίησης ΕΝΦΙΑ από την εφορία για την τελευταία 5ετία πριν τον θάνατο του κληρονομουμένου

 

Χρήσιμα:

 

¹ Αποκλήρωση: Ο θανών μπορεί να αποκληρώσει κάποιον από τους νόμιμους κληρονόμους του είτε κατά τρόπο έμμεσο (με την εγκατάσταση άλλων κληρονόμων στη διαθήκη),

είτε ρητά με διάταξη που να δηλώνει απερίφραστα μέσα στη διαθήκη ότι τον αποκλείει.

Για να είναι νόμιμη η αποκλήρωση όμως, θα πρέπει να ισχύει σπουδαίος λόγος (άρθρο 1840 του Αστικού Κώδικα), αλλιώς το πρόσωπο καθίσταται κληρονόμος κατά την νόμιμη μοίρα. 

 

²Μην αμελήσετε να συμβουλευτείτε τις σχετικές δημόσιες υπηρεσίες, καθώς η λίστα των απαιτούμενων δικαιολογητικών ενδέχεται να είναι ευρύτερη (ή συντομότερη) ανάλογα με την περίσταση.

 

³ Οδηγός του Πολίτη, Πώς πρέπει να είναι γραμμένη η ιδιόγραφη διαθήκη για να είναι έγκυρη, 14/01/2020 & Τι πρέπει να γνωρίζουμε για την αποδοχή και αποποίηση της κληρονομιάς

 

⁴  Ενέργειες κληρονόμου

 

⁵ Lawpost.gr, Τι είναι η κληροδοσία;

 

⁶ Υπηρεσίες με βάσει τον κύκλο ζωής:υπηρεσίες απώλειας

 

⁷ Εξ’ αδιαθέτου κληρονομιά