Ο θάνατος στον Βουδισμό
Πώς αντιμετωπίζουν τον θάνατοι οι βουδιστές; Ποιες δοξασίες επικρατούν για τη μεταθανάτια ζωή και τη μετενσάρκωση και ποιο τελετουργικό ακολουθούν;
Οι βουδιστικές αντιλήψεις περί μεταθανάτιας ζωής διαφέρουν αρκετά απ’ αυτές των θρησκειών που είναι περισσότερο διαδεδομένες στο δυτικό κόσμο. Στον Βουδισμό -όπως και στον Ινδουισμό και τον Σιχισμό- θεωρείται πως η ψυχή του ανθρώπου μετά τον θάνατό του δεν μεταφέρεται στον παράδεισο ή την κόλαση -όπου και ζει αιώνια- αλλά μετενσαρκώνεται σ’ άλλο «σώμα», το οποίο μπορεί να είναι ζώο, φάντασμα, ακόμη και θεός.
Σ’ αντίθεση μ’ άλλες θρησκείες, οι βουδιστές πιστεύουν ότι τίποτα δεν είναι μόνιμο, γι’ αυτό και αρνούνται να πιστέψουν σε θεούς και ψυχές οι οποίες είναι αιώνιες. Το ταξίδι αυτό μεταξύ ζωής, θανάτου και αναγέννησης ονομάζεται samsara και επηρεάζεται από το κάρμα.
Τι είναι, όμως, το κάρμα και πώς μπορεί να μεταβάλει αυτό το ταξίδι; Σύμφωνα με τη βουδιστική παράδοση, οι πράξεις των ανθρώπων στη ζωή τους είναι αυτές που τους οδηγούν και στην επόμενη. Αν κάποιος ακολουθούσε ενάρετο βίο και έκανε καλές πράξεις, τότε πρόκειται να είναι τυχερός στην επόμενη ζωή. Εάν, από την άλλη, σημείωσε αρκετές κακές πράξεις, τότε πρόκειται να έχει κακό κάρμα, άρα και μια δυσμενέστερη μετενσάρκωση.
Κατά τις βουδιστικές αφηγήσεις, ο άνθρωπος μπορεί να μεταφερθεί μετά τον θάνατό του στα εξής 6 βασίλεια: στο θεϊκό, εκεί που αναζητείται η δύναμη και ο πλούτος, στο ανθρώπινο, στο ημι-θεϊκό, εκεί που όλοι είναι δυνατοί και ισχυροί αλλά παράλληλα ανυπόμονοι, θυμωμένοι και ζηλιάρηδες, στο ζωικό, όπου όλοι είναι αδαείς και δεν έχουν καμία διάθεση να αλλάξουν, θηρεύοντας, ουσιαστικά, ο ένας τον άλλο, στο βασίλειο των «πεινασμένων» φαντασμάτων, εκεί που όλοι βασανίζονται από το μικρό τους στόμα και το μεγάλο τους στομάχι και τέλος στην κόλαση, στην οποία είναι όλοι θυμωμένοι, ακριβώς επειδή στη ζωή τους είχαν πει ψέματα, κλέψει ή απιστήσει.
Η πιο δύσκολη μετάβαση είναι στο ανθρώπινο βασίλειο. Στις βουδιστικές γραφές, ο Βούδας διδάσκει μια παραβολή για να τονίσει την δυσκολία και την σπανιότητα να ενσαρκωθεί ξανά μια ψυχή σε ανθρώπινο σώμα. «Είναι μια τυφλή χελώνα που κολυμπά στον ωκεανό και αναδύεται μία φορά κάθε 100 χρόνια. Κάπου στον ίδιο ωκεανό επιπλέει ένα ξύλινο στεφάνι που παρασύρεται από τον άνεμο και τις παλίρροιες. Όσες πιθανότητες έχει η χελώνα να περάσει κατά τύχη το κεφάλι της μέσα από το στεφάνι καθώς αναδύεται, τόσες είναι και οι πιθανότητες να ξαναγεννηθεί κανείς ως άνθρωπος».
Για τους βουδιστές, η ανθρώπινη ζωή είναι ένα προνόμιο το οποίο έχουν την τύχη να απολαύσουν λίγες ψυχές στον κόσμο. Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος είναι ένα από τα λίγα όντα που μπορεί να φτάσει στο απόλυτο καλό, τη Νιρβάνα.
Σύμφωνα με τις βουδιστικές γραφές, μέσω της Νιρβάνας, η ψυχή των ανθρώπων σταματά το αέναο βασανιστικό ταξίδι μεταξύ των 6 βασιλείων και αγαλλιάται μια για πάντα. Η Νιρβάνα θεωρείται, κατά τα λεγόμενα του Βούδα, έτσι όπως έχουν διασωθεί, ο μόνος τρόπος για να δει ο άνθρωπος τον κόσμο έτσι όπως πραγματικά είναι.
Στον αρχέγονο Βουδισμό, η Νιρβάνα ισοδυναμούσε κυρίως με την εκμηδένιση και την εξαφάνιση του πόνου που είναι συνδεδεμένος με την επίγεια ζωή των αισθητών αντιλήψεων, της επιθυμίας και της δίψας της εμπειρίας.
Η Νιρβάνα αποτελεί το αποκορύφωμα του διαλογισμού και θεωρείται μια αρκετά αφηρημένη και αμφίσημη έννοια, για την οποία οι βουδιστές πρεσβεύουν ότι γίνεται κατανοητή μόνο όταν βιωθεί.
Ο πρώτος που εκτιμάται πως έφτασε σ’ αυτή ήταν ο Βούδας. Ο ίδιος γεννήθηκε ως Σιντάρτα Γκοτάμα, πρίγκιπας της φυλής Σάκυα του Νεπάλ (Σακυαμούνι) το 563 π.Χ. Στη ηλικία των 30 ετών εγκατέλειψε τις ανέσεις του βασιλικού οίκου, για να αναζητήσει το νόημα της οδύνης που αντίκριζε γύρω του. Μετά από 6 χρόνια σκληρού ασκητισμού και έχοντας φτάσει στο χείλος του θανάτου λόγω έλλειψης τροφής, εγκατέλειψε την οδό του ακραίου ασκητισμού και μία νύχτα διαλογίστηκε κάτω από ένα δέντρο Μπόντι.
Κατά το πρώτο μέρος της νύχτας μέσω του διαλογισμού Αναπανασάτι έφτασε στις Εκστάσεις και είδε τις προηγούμενες ζωές του. Κατά το δεύτερο μέρος της νύχτας είδε και κατανόησε πλήρως τον νόμο του Κάρμα και πώς αυτός διέπει τις ζωές όλων των όντων. Τέλος στο τρίτο μέρος της νύχτας εφάρμοσε τον Διορατικό διαλογισμό (Βιπάσανα) και, έχοντας κατανοήσει και πραγματώσει πλήρως τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες, έφτασε στη Νιρβάνα. Με την ανατολή ο Σιντάρτα Γκοτάμα έγινε Βούδας ο Πεφωτισμένος και επί 45 χρόνια περιπλανήθηκε στις πεδιάδες της βορειοανατολικής Ασίας, διδάσκοντας την ατραπό του Ντάρμα.
Η κηδεία στον Βουδισμό
Στον Βουδισμό το σώμα δεν είναι απαραίτητα ιερό, αλλά αποτελεί, ουσιαστικά, τον «ξενιστή» ο οποίος φέρει την ψυχή, η οποία είναι αθάνατη. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, όπως δεν υφίσταται φροντίδα του νεκρού. Σύμφωνα με τη βουδιστική παράδοση, λίγο πριν ο άνθρωπος πεθάνει, οι συγγενείς του συγκεντρώνονται τριγύρω του και προσπαθούν να του εξιστορήσουν όλες τις καλές πράξεις που έκανε στη ζωή του. Αυτός είναι ένας καλός τρόπος, κατά τους ίδιους, να κάνουν τον μελλοθάνατο να νιώσει πιο άνετα και ήρεμα τη στιγμή που αποχαιρετά τον ανθρώπινο κόσμο.
Αφού πεθάνει, η σορός πλένεται, ντύνεται με απλά ρούχα και τοποθετείται σε φέρετρο. Η διαδικασία αυτή, ωστόσο, δεν γίνεται ακριβώς μετά τον θάνατο του νεκρού, καθώς θεωρείται πως η ψυχή του ανθρώπου δεν αποχωρεί από το σώμα αμέσως.
Η τελετή της κηδείας λαμβάνει χώρα στο σπίτι του νεκρού ή σε βουδιστικό μοναστήρι. Διαρκεί από 45 έως 75 λεπτά και σ’ αυτή παρευρίσκονται όλοι οι συγγενείς και φίλοι του νεκρού, οι οποίοι φορούν πάντοτε απλά και όχι φανταχτερά ρούχα.
Το φέρετρο είναι επίσης απλό, ενώ συνήθως γύρω του υπάρχουν πολύχρωμα λουλούδια, κεριά, μια φωτογραφία του αποθανόντος και ένα άγαλμα του Βούδα, το οποίο προσκυνούν οι παρευρισκόμενοι.
Μετά το τέλος της κηδείας, ακολουθεί ταφή ή αποτέφρωση. Ο βουδισμός δεν διέπεται από συγκεκριμένους θρησκευτικούς νόμους σχετικά με την επιλογή μιας εκ των δύο συχνότερων τρόπων εναπόθεσης της σορού, ωστόσο τις περισσότερες φορές επιλέγεται καύση.
Αφού ολοκληρωθεί, τότε οι οικείοι συγκεντρώνονται στο σπίτι του νεκρού και διοργανώνουν γεύμα στη μνήμη του. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται την 3η, την 7η, την 49η και την 100ή μέρα από το θάνατό του. Τότε λήγει επίσημα και το πένθος των οικείων.
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα
Οι σχέσεις μεταξύ Ελληνισμού και Βουδισμού κρατούν από την αρχαιότητα και γιγαντώθηκαν κατά την περίοδο της ακμής της ελληνιστικής περιόδου -μεταξύ 4ου και 5ου αιώνα- στην ανατολή. Αν επισκεφτεί κανείς τις μακρινές Ινδίες και την Άπω Ανατολή, μπορεί να αντικρίσει διάφορα αρχαία γλυπτά, κοσμήματα και νομίσματα, η κατασκευή των οποίων έχει επηρεαστεί αρκετά από την ελληνική τεχνοτροπία και τις παραδόσεις.
Ο Βουδισμός στη χώρα μας εμφανίστηκε το 1975, όταν Έλληνες ενδιαφερόμενοι προσκάλεσαν τον Λάμα Όλε Νύνταλ για να διδάξει. Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα λειτουργούν αρκετά βουδιστικά κέντρα, στα οποία μπορούν οι πιστοί να συγκεντρωθούν και να διαλογιστούν.
Νεκροταφείο βουδιστών στην Ελλάδα δεν έχει δημιουργηθεί ακόμη και οι ταφές τους συμβαίνουν, τις περισσότερες φορές, στα ειδικά τμήματα των δημοτικών κοιμητηρίων της Αθήνας για αλλόθρησκους.
