Παροιμίες για τον θάνατο
Ποιες ελληνικές παροιμίες συνδέονται με τον θάνατο; Τι σημαίνουν στην πραγματικότητα και ποιες από αυτές χρησιμοποιούμε ακόμη ως σήμερα;
Σ’ όποια μεριά της Ελλάδας κι αν βρεθείτε, σίγουρα θα ακούσετε και μια παροιμία που αφορά τη ζωή, τη δουλειά και τις ανθρώπινες σχέσεις. Αν προσπαθούσε να δώσει κανείς έναν ορισμό σχετικά με το τι είναι αυτά τα παραδοσιακά γνωμικά, θα σημείωνε πως πρόκειται για σύντομα αποφθέγματα τα οποία -με αλληγορικό τρόπο τις περισσότερες φορές- προσπαθούν να αποτυπώσουν το λαϊκό αίσθημα για κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας ανά τους αιώνες.
Μία από αυτές τις πτυχές της ζωής είναι και ο θάνατος. Ανατρέχοντας κανείς στα παραδοσιακά γλωσσάρια και τις εγκυκλοπαίδειες, θα παρατηρήσει πως υπάρχουν δεκάδες αποφθέγματα τα οποία με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο αναφέρονται στο θάνατο. Άλλα παρηγορητικά, άλλα διδακτικά κι άλλα χιουμοριστικά.
Το εντυπωσιακό είναι πως οι περισσότερες από αυτές τις παροιμίες πλάθηκαν πριν από αιώνες και έχουν μείνει ζωντανές ως σήμερα. Όλοι μας τις γνωρίζουμε, λίγοι όμως το πώς προέκυψαν και τι σημαίνουν πραγματικά. Αυτή είναι μια λίστα με μερικές από αυτές:
- Ακόμα δεν απέθανε, ανάψαν τα κεριά του
Το απόφθεγμα χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να δηλώσουμε πως κάποιος ή κάποιοι βιάζονται να πράξουν πριν καν μάθουν την έκβαση μιας υπόθεσης.
- Και τα ορφανά παντρεύονται, και οι χήρες κονομιούνται
Η συγκεκριμένη πρόταση, η οποία πολλές φορές συνοδεύεται και από πρόταση «Και τα φτωχά τρανεύουνε και τ' αρφανά βαστιούνται, και τάρημα παντρεύονται κι οι χήρες κονομιούνται» χρησιμοποιούνταν κυρίως σε μοιρολόγια και είχε ύφος παρηγορητικό, μιας και οι οικείοι ήθελαν να επισημάνουν στη γυναίκα του νεκρού πως η ζωή προχωρά και ότι θα έρθουν καλύτερες μέρες στο μέλλον.
- Κλαίνε οι χήρες, κλαίνε και οι παντρεμένες
Η εν λόγω παροιμία έχει χιουμοριστική διάθεση, καθώς αυτός που τη χρησιμοποιεί θέλει να κατηγορήσει κάποιον πως παραπονιέται σε υπερβολικό βαθμό για ασήμαντο λόγο.
- Βλέπει τα ραδίκια ανάποδα
Η συγκεκριμένη παροιμία χρησιμοποιείται για να περιγραφεί με χιουμοριστικό ύφος η κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο νεκρός, ο οποίος έχει ταφεί και βλέπει τις ρίζες των φυτών από κάτω.
- Όπου πεθαίνουνε πολλοί, θάνατο να μη φοβάσαι
Το συγκεκριμένο απόφθεγμα κρατά από την εποχή του ελληνικού απελευθερωτικού αγώνα εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1821 και φανέρωνε το αίσθημα αυτοθυσίας που έπρεπε να διακρίνει κάθε στρατιώτη, ώστε να βάλει το καλό της πατρίδας του πάνω από τη ζωή του.
- Όποιου του μέλλει να πνιγεί, ποτέ του δεν πεθαίνει
Η παροιμία χρησιμοποιείται προκειμένου να καταδειχθεί η πεποίθηση του λαού πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξεφύγει από τη μοίρα του.
- Πέθανε να σ’ αγαπώ και ζήσε να μη σε θέλω
Η συγκεκριμένη πρόταση χρησιμοποιείται όταν θέλει κάποιος να υποστηρίξει πως τα έργα του ανθρώπου στον οποίο αναφέρεται εκτιμήθηκαν μετά τον θάνατό του.
- Πέθανε στη ψάθα
Η παροιμία χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να επισημάνουμε πως κάποιος πέθανε φτωχός. Η ιστορία του συγκεκριμένου αποφθέγματος κρατά από το τέλος της ελληνικής επανάστασης του 1821, κατά το οποίο πολλοί αγωνιστές έδωσαν όλη τους την περιουσία για τον αγώνα και τελικά έμειναν φτωχοί στα γεράματα. Πολλές οικογένειες που έχασαν τα υπάρχοντά τους, δεν μπορούσαν να πληρώσουν το φέρετρο των συγγενών τους κι έτσι, έβαζαν τον νεκρό πάνω σε ένα ψάθινο χαλάκι της εκκλησίας, που το ονόμαζαν ψαθί. Στη συνέχεια, τοποθετούσαν τη σορό του νεκρού μέσα στον λάκκο και τον έθαβαν.
- Σαν πεθάνω εγώ, φούρνος μην καπνίσει
Τη συγκεκριμένη παροιμία τη χρησιμοποιεί κανείς όταν θέλει να καταδείξει πως μετά τον θάνατό του δεν τον ενδιαφέρει τι θα συμβεί.
- Στου χάρου τις λαβωματιές βοτάνια δε χωρούνε, ούτε γιατροί που σώνουνε ούτε άγιοι που βλογούνε
Όπως μπορεί να καταλάβει κανείς από το μέτρο της, πρόκειται για κρητική μαντινάδα - μοιρολόι, σύμφωνα με το οποίο, η θλίψη και το πένθος για την απώλεια ενός αγαπημένου ανθρώπου δεν μπορεί να ιαθεί με κανέναν τρόπο.
- Και τον πιο μεγάλο βασιλιά η γη θα τον εφάει
Σύμφωνα με την παροιμία, όσα πλούτη και να συγκεντρώσει κανείς στη ζωή του, δεν πρόκειται να έχει διαφορετική μοίρα από κάθε άλλο άνθρωπο σ’ αυτόν τον κόσμο.
- Πήγε στον Άγιο Πέτρο και γύρισε
Το απόφθεγμα αυτό χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να πούμε πως κάποιος έφτασε λίγο πριν από τον θάνατο -μιας και ο Άγιος Πέτρος, σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση, κρατά τα κλειδιά του Παραδείσου- αλλά τελικά τα κατάφερε και έζησε.
